In een serie essays probeer ik filosofie laagdrempelig te maken en te koppelen aan een psychosociale werkvorm zoals coaching of therapie. De focus van dit essay: Hoe zijn Jean-Paul Sartre en psychologie voor mij met elkaar verbonden?
Wie is Jean-Paul Sartre?
In deze eerste poging om iets te schrijven komt Sartre aan bod. Jean-Paul Sartre (1905 – 1980) was een Frans filosoof. Hij schreef ook romans en toneelstukken waarin zijn gedachten over existentialisme zijn verwerkt. Een van de belangrijkste inzichten die Sartre in mijn ogen voortbracht is die van de existentiële vrijheid. Met andere woorden: de zin, of betekenis, in het leven moet de mens zelf zien te scheppen.
Je bent eigenlijk constant zelf aan zet
Sartre stelt dat de mens in essentie vrij is. Je bent bijvoorbeeld altijd vrij om ergens “nee” tegen te zeggen of om een bepaalde keuze te maken. Dat is echt aan jou! Je bent in die zin dus ook vrij om zelf oplossingen te bedenken op de (mentale) uitdagingen in je leven. En juist dat vind ik een mooi inzicht, want door te vertragen en bij jezelf na te gaan waar jij op dat moment behoefte aan hebt kom je dichter bij je authentieke zelf en mag je verwachten dat je jezelf beter gaat snappen.
Klinkt logisch, maar waarom is het zo lastig?
Eenvoudig gezegd komen mensen vaak helemaal niet zo dichtbij hun authentieke zelf. De maatschappij roept harder dan ooit en de bijbehorende stapel normen, regels en verwachtingen die we elkaar opleggen lijkt steeds hoger. Het vergt mede daardoor een hoop oefening om het jezelf mogelijk te maken (en toe te staan!) om te vertragen.
Het constante oordelen van mens en maatschappij legt misschien wel een grotere rem op ieders ontwikkeling en mentaal welbevinden dan je zou denken. Als je het “mauvaise foi” van Sartre en psychologie samenneemt komt dat hierin mooi tot uitdrukking.
Hoe kun je het mauvaise foi van Sartre uitleggen?
Het “mauvaise foi” van Sartre wordt in het Nederlands vaak vertaald naar “kwade trouw”. Dit klinkt nogal lelijk en alsof iets met opzet gebeurt. Als je Sartre en psychologie verbindt vind ik een zwak geloof in jezelf (niet trouw zijn aan jezelf) een betere vertaling.
Wat Sartre er naar mijn idee mee bedoelt is dat mensen verantwoordelijkheden en dingen die angst oproepen veel te vaak vermijden. Hierdoor komt een mens niet toe aan een authentieke vorm van zelfontwikkeling. Het komt er, nogmaals zeer eenvoudig gezegd, op neer dat mensen zich vooral gedragen op een manier die anderen van hen verwachten. Mensen maken veilige keuzes, doen wat iedereen doet en zien daardoor allerlei andere opties over het hoofd.
Hierdoor ben je als mens meer een gevolg van je omgeving dan het gevolg van je eigen denken en wil.
Juist hier zit een belangrijk paradoxaal inzicht: Sartre stelt dat juist je keuzevrijheid het jou mogelijk heeft gemaakt om voor een leven te kiezen wat vooral wordt bepaald door anderen en je omgeving. Tegelijk levert dat vaak geen beleving van vrijheid op…
Zelf ben ik het daar niet altijd mee eens. Mensen zijn in essentie (ook) onderdeel van een groter geheel; je familie, vrienden of collega’s. Het kan mensen (bijvoorbeeld bij een trauma) soms zelfs helpen wanneer ze beseffen dat ze niet gekozen hebben voor de dingen die hen zijn overkomen.
Toch legt Sartre hier je eigen keuzevrijheid, om het te doen op jouw manier, haarfijn bloot. Ondanks je geschiedenis kun je, in het nu, altijd bij jezelf te rade gaan welke keuze jij op dat moment zelf wilt maken.
En bedenk eens: hoe ben jij in je huidige situatie, en bijbehorende invloed, terecht gekomen?
Sartre en psychologie; een inspiratiebron
Het beeld van de eigen keuzevrijheid vind ik mooi. Je hebt regelmatig ook écht een keuze. Vooral als je je eerst focust op de kleinere keuzes die je de hele dag maakt zul je merken dat dit klopt en voor je gaat werken. Hier komen Sartre en psychologie mooi samen; in vrijwel elke therapievorm maakt de cliënt kleine stapjes voorwaarts. De coach of psycholoog heeft de taak om samen met de cliënt de z.g. Zone of Proximal Development te vinden; De stappen zijn klein genoeg om haalbaar te zijn en groot genoeg om iets op te leveren.
En deze kleine keuzes kun je elk moment weer opnieuw maken. Je bent zoals Sartre zegt: “Tot vrijheid veroordeeld”. Hoe reageer ik op die naar reagerende collega? Wat is mijn reactie in de file? Zal ik dat aanbod van mijn werkgever accepteren?
En levert die reactie me ook daadwerkelijk iets op? Brengt ieder stapje (iedere keuze) in mijn leven mij in de richting die ik wil? En welke richting is dat dan?
Een vrije wil
Door bewuster om te aan met deze keuzevrijheid heb je de kans om je leven effectiever bij te sturen. Iedere keuze die je maakt vormt jou weer een beetje meer tot wie je op dat moment bent. Je hoeft namelijk niet altijd aan de verwachtingen van anderen te voldoen. Sta open voor wat het leven je voor de voeten gooit en doe het ermee. Op jouw manier. Luister naar je eigen gevoel en beslis helemaal zelf! Daarmee stuur je je leven langzaam maar zeker in de gewenste richting.
Wat levert dat dan op?
Laat ik beginnen door te stellen dat dit voor iedereen uiteraard weer anders is. Wel zijn er een aantal generieke observaties:
- Mensen met hoog sensitiviteit zijn vaak heel goed in staat om aan te voelen wat anderen verwachten of nodig hebben. Als hooggevoelig kind leer je jezelf (onterecht) continue te voldoen aan die verwachtingen. Vooral bij je ouders is dat het geval. Hooggevoelige mensen zijn hierdoor vaker dan gemiddeld niet genoeg met zichzelf bezig. Het authentieke zelf is dan ver te zoeken, grenzen worden onbewust overschreden en situaties als burn out of constante overprikkeling liggen op de loer.
- Over burn out gesproken: als je regelmatiger stilstaat bij de keuzes die je maakt heb je minder kans op een burn out. Je kent je eigen grenzen beter en de kans dat je deze grenzen ook communiceert aan je omgeving is groter.
- Stilstaan bij wat jij zelf wilt werkt al therapeutisch. Je kiest op dat moment al voor jezelf door naar jezelf te luisteren, stil te staan bij wat je lijf je probeert te vertellen en door keuzes te maken waarmee je goed voor jezelf zorgt. Ook op die manier kun je Sartre en psychologie verbinden.
- Meer bezig zijn met je eigen behoefte zorgt ervoor dat je minder aandacht hebt voor wat een ander (of de maatschappij) ervan vindt. Dit bedoel ik zeker niet egoïstisch. Er is simpelweg maar 1 persoon op deze aarde die jouw belangen kent én kan behartigen. Dat ben jij zelf. Als jij het niet doet, doet niemand het. Zodra je (ook) aandacht hebt voor jezelf voorkom je dat niemand jouw belangen uitspreekt en nastreeft. Ook hier zijn Sartre en psychologie voor mij onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Waar kan ik jou bij helpen?
Zou je willen weten wat ik als coach en toegepast psycholoog voor jou kan betekenen?
Overzicht van de belangrijkste pagina’s:
✓ Informatie over mijn praktijk,
✓ Lees hier meer over mij,
✓ Mijn werkwijze en tarief,
✓ Lees hier de reviews van mijn cliënten.
Neem gerust contact met me op. Ik help je graag.
De Mentaal Consulent
Het kennismakingsgesprek is gratis
Een afspraak om vrijblijvend kennis te maken plan je eenvoudig zelf. Op die manier kun je, zonder ergens aan vast te zitten, voor jezelf bepalen of je je prettig voelt in mijn praktijk.